Παιδιά και βαρηκοΐα που προκαλείται από θόρυβο

Γράφει η Δήμητρα Ντινοπούλου, Χειρουργός Ωτορινολαρυγγολόγος- ΩΡΛ Παίδων, Αναπληρώτρια Διευθύντρια της Β’ ΩΡΛ Κλινικής στο Παιδιατρικό Κέντρο Αθηνών.

Η βαρηκοΐα από θόρυβο αποτελεί, μαζί με την πρεσβυακοΐα, την πρώτη αιτία βαρηκοΐας στους ενήλικες. Η βαρηκοΐα, όμως, από θόρυβο στα παιδιά, αν και άγνωστη πάθηση μέχρι και πριν κάποια χρόνια, τώρα απαιτεί την προσοχή μας, καθώς σε άτομα ηλικίας 9-17 ετών, το 12,5 % παρουσιάζει κάποιου βαθμού βαρηκοΐα που σχετίζεται με θόρυβο, με το 4,9% αυτών να εμφανίζουν μετρίου ή σοβαρού βαθμού βαρηκοΐα.

Η έκθεση των παιδιών σε θόρυβο συμβαίνει είτε ακούσια, λόγω του αυξημένου περιβαλλοντικού θορύβου στη σύγχρονη εποχή, είτε εκούσια, κυρίως μέσω της πολύωρης ακρόασης μουσικής, μέσω προσωπικών ηχητικών συστημάτων, με το ποσοστό να φτάνει στο 16,9%.

Η ειδοποιός διαφορά αυτής της βαρηκοΐας από τις υπόλοιπες είναι ότι μπορεί να προβλεφθεί και οι επιπτώσεις του θορύβου είναι συσσωρευτικές, άρα οι υγιεινές τροποποιήσεις της συμπεριφοράς μπορεί να την αποτρέψουν.

Για να γίνει κατανοητή η επίπτωση της έντασης του ήχου, αρκεί να δούμε κάποια στοιχεία για τον τρόπο μέτρησής του. Πιο συγκεκριμένα, η πιο διαδομένη κλίμακα μέτρησης είναι η κλίμακα Decibel, στην οποία τα 0dB είναι το κατώτερο όριο ακουστότητος, τα 60 dB αντιστοιχούν στη φυσιολογική ομιλία ενώ τα 120 dBείναι το ανώτερο όριο, με μεγαλύτερες εντάσεις να προκαλούν πόνο και ακόμη μεγαλύτερες να προκαλούν μηχανική βλάβη στο σύστημα αγωγής του ήχου, με διάτρηση του τυμπανικού υμένα, για παράδειγμα.

Επικίνδυνη για την ακοή θεωρείται η ακρόαση συνεχόμενου ήχου 85dB, για περισσότερες από 8 ώρες χωρίς προφύλαξη, ενώ για κάθε 3 dB, ο χρόνος ασφαλούς έκθεσης υποδιπλασιάζεται. Στη μέγιστη ένταση ακρόασης σε ένα φορητό ηχοσύστημα, ο χρόνος ασφαλούς έκθεσης δεν υπερβαίνει τα 5 λεπτά.

Άρα, σημασία έχει η ένταση, η διάρκεια αλλά και η επαναλαμβανόμενη έκθεση και κυρίως σε ήχους υψηλών συχνοτήτων. Τα παιδιά παρουσιάζουν αυξημένη ευπάθεια, καθώς δεν αναγνωρίζουν την επικίνδυνη ένταση, δεν ελέγχουν το περιβάλλον τους αλλά εμφανίζουν και παρορμητική συμπεριφορά.

Υπάρχουν αρκετές μελέτες που έχουν ασχοληθεί με την αιτιολογία της βαρηκοΐας από θόρυβο στα παιδιά και τους εφήβους, οι οποίες συχνότερα αναφέρουν τη χρήση προσωπικών ηχητικών συστημάτων - iPod, MP3-4 (70-100dB) - με την ιδιαιτερότητα και των πάρα πολλών ωρών χρήσης, τα θορυβώδη παιχνίδια (80-140dB), η χρήση μηχανών (120dB), ο περιβαλλοντικός θόρυβος - αθλητικά στάδια (125dB), συναυλίες (120dB), αστικά club (100dB). Όσο αφορά στα παιχνίδια, έχει κα- θορισθεί, από την American Society of Testing and Materials, ότι ο ήχος των παιχνιδιών δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 85 dB στα 50εκ.(sound safe), κάτι που πρέπει να ελέγχεται από τους γονείς.

Τα ηχητικά κύματα εισέρχονται στον έξω ακουστικό πόρο και δονούν τον τυμπανικό υμένα, τα οστάρια μεταβιβάζουν τις δονήσεις στον κοχλία, όπου βρίσκονται τα αισθητήρια κύτταρα της ακοής - τα τριχωτά κύτταρα. Τα υγιή τριχωτά κύτταρα είναι το κλειδί για την καλή ακοή. Τα τριχωτά κύτταρα βλάπτονται είτε άμεσα, με μηχανική βλάβη (ένταση μεγαλύτερη από 140dB-ακουστικό τραύμα), είτε έμμεσα, με μεταβολική βλάβη σε χαμηλότερη ένταση (παρατεταμένη έκθεση μέσω ισχαιμίας- ανοξίας - τοξικών κυτταρικών προϊόντων), που οδηγεί σε αδυναμία ενίσχυσης του σήματος που φτάνει στα εσω τριχωτά κύτταρα και κλινική εκδήλωση με παροδική βαρηκοΐα για 16-48 ώρες.

Ακολούθως, ξεκινά η αποκατάσταση των τριχωτών κυττάρων. Σε μεγαλύτερου βαθμού βλάβη, σε επαναλαμβανόμενη έκθεση ή σε ύπαρξη επιβαρυντικών παραγόντων, το τριχωτό κύτταρο πεθαίνει προκαλώντας μόνιμη βαρηκοΐα.

Στη διάγνωση, το τυπικό ακοόγραμμα, που αποτελεί τη γραφική παράσταση των ευρημάτων της ακοομετρίας, παρουσιάζει χαρακτηριστικά ευρήματα όταν έχει, όμως, εγκατασταθεί η βλάβη. Μία ευαίσθητη μέθοδος για την πρώιμη διάγνωση είναι οι ωτοακουστικές εκπομπές, που εξαρτώνται από την κατάσταση των έξω τριχωτών κυττάρων του κοχλία και παρουσιάζουν ευρήματα, όπως φαίνεται από τις μελέτες, πριν ακόμη από την εμφάνιση ευρημάτων στο τονικό ακοόγραμμα.

 Η βαρηκοΐα από θόρυβο εξελίσσεται σε διάστημα ετών. Καθώς δεν προκαλεί πόνο και είναι προοδευτική, η διάγνωση της γίνεται συνήθως καθυστερημένα. Μία μικρή ή μέτρια βαρηκοΐα από θόρυβο, η οποία είναι συνήθως αυτή που εντοπίζεται στα παιδιά, αποτελεί εμπόδιο στην αποτελεσματική επικοινωνία του ατόμου,  καθώς αρχικά προκαλεί δυσκολία στην κατανόηση, ειδικά σε θορυβώδες περιβάλλον, όπως το σχολείο, και ιδιαίτερα υψίσυχνων φωνών (δασκάλες-παιδιά). Σύμφωνα και με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το επίπεδο του περιβαλλοντικού θορύβου στο εσωτερικό των σχολικών τάξεων, δεν πρέπει να ξεπερνά τα 35dB. Στην Ελλάδα, έχουμε την πιο υψηλή στάθμη θορύβου από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, στα 61dB. Το σημαντικότερο σημείο στην πρόληψη είναι πάντα η ενημέρωση. Υπάρχει αδιαμφισβήτητα άγνοια των εφήβων αλλά και των γονιών για τις μακροχρόνιες επιπτώσεις των συνηθειών της ακρόασης των παιδιών, καθώς κατά τη διάρκεια σχετικών μελετών, πάνω από 70% απάντησε ότι θα χρησιμοποιούσε προστασία αν είχε ενημερωθεί από επιστήμονα υγείας.

Ο ρόλος των γονιών είναι ιδιαίτερα σημαντικός στην ενημέρωση των παιδιών για το θόρυβο και τις επιπτώσεις του, στην αναζήτηση σημείων βαρηκοΐας και στην υιοθέτηση σωστής ακουστικής συμπεριφοράς. Ειδικά στη χώρα μας, με την ανύπαρκτη κρατική πρόληψη, η ευθύνη του ιατρικού κόσμου έγκειται στο να εκμαιεύσουμε από τα παιδιά τις ακουστικές τους συνήθειες και να τα ενημερώσου- με - για παράδειγμα - ότι είναι δυνητικά επικίνδυνος ο ήχος, αν σε απόσταση ενός μέτρου πρέπει να φωνάξεις για να ακουστείς ή αν κάποιος ακούει με ακουστικά και ο διπλανός του μπορεί να ακούει τη μουσική.

Η πιο καίρια και σωστή αντιμετώπιση είναι η πρόληψη, με τη χρήση ηχοπροστασίας με ακουστικά ή ωτοασπίδες, που μπορεί να μειώσουν την ένταση έως και 29dB, καθώς και με μείωση της έντασης στα προσωπικά ηχοσυστήματα.