Μεταμόσχευση μυελού των οστών: Αποτελεσματική και ασφαλής θεραπεία σε αιματολογικές κακοήθειες

Γράφει ο Γεράσιμος Α. Πάγκαλης, Καθηγητής Αιματολογίας, Διευθυντής Αιματολογικής Κλινικής στο Ιατρικό Ψυχικού

Η μεταμόσχευση αιμοποιητικών κυττάρων χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως πειραματική θεραπεία για τη διάσωση ασθενών με τελικού σταδίου αιματολογικά νοσήματα. Οι πρώτες επιτυχείς μεταμοσχεύσεις μυελού των οστών έγιναν το 1968 σε παιδιά με σοβαρή συνδυασμένη ανοσοανεπάρκεια και σύνδρομο Wiskott-Aldrich. Το 1978 ανακοινώθηκε για πρώτη φορά σειρά ασθενών με λέμφωμα που υποβλήθηκαν σε αυτόλογη μεταμόσχευση με επιτυχία.

Από το 1970 μέχρι το 2000, ο αριθμός των ασθενών που είχαν υποβληθεί σε μεταμόσχευση αιμοποιητικών κυττάρων παγκοσμίως έφτασε τους 500.000. Οι ανακαλύψεις της τελευταίας δεκαετίας που αφορούν στη βιολογία της αιμοποίησης και η πρόοδος στην υποστηρικτική αγωγή, οδήγησαν στη σύγχρονη εικόνα της μεταμόσχευσης αιμοποιητικών κυττάρων.

Δύο είναι οι βασικές κατηγορίες μεταμοσχεύσεως αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων (ΑΑΚ), η αλλογενής μεταμόσχευση και η αυτόλογη μεταμόσχευση. Στη μεν αλλογενή μεταμόσχευση τα ΑΑΚ προέρχονται από υγιή δότη συγγενή ή μη συγγενή, ενώ στην αυτόλογη μεταμόσχευση τα ΑΑΚ προέρχονται από τον ίδιο τον ασθενή, συνήθως σε φάση ύφεσης του νοσήματός του.

Θα αναφερθούμε αναλυτικά στην αυτόλογη μεταμόσχευση ΑΑΚ, διαδικασία η οποία εφαρμόζεται με επιτυχία στο Ιατρικό Ψυχικού.

Αυτόλογη μεταμόσχευση

Κύρια εφαρμογή της αυτόλογης μεταμόσχευσης είναι οι αιματολογικές κακοήθειες και κυρίως τα λεμφώματα Hodgkin, μη-Hodgkin και το πολλαπλούν μυέλωμα. Εφαρμόζεται κυρίως σε ασθενείς που εμφανίζουν υποτροπή ή είναι ανθεκτικοί στην αρχική χημειοθεραπεία, αφού πρώτα υποβληθούν σε χημειοθεραπεία διάσωσης, και, λιγότερο συχνά, σε ασθενείς υψηλού κινδύνου, στην πρώτη ύφεση. Η εφαρμογή χημειοθεραπείας διάσωσης είναι απαραίτητη, τόσο για τη μείωση του φορτίου της νόσου, όσο και για την εκτίμηση της χημειοευαισθησίας, καθώς η τελευταία είναι ο κύριος προγνωστικός παράγων για την έκβαση της αυτόλογης μεταμόσχευσης.

Η φιλοσοφία της αυτόλογης μεταμόσχευσης ΑΑΚ βασίζεται στη χορήγηση υψηλών δόσεων χημειοθεραπείας ή ακτινοθεραπείας σε δόσεις μη αναστρέψιμης αιματολογικής τοξικότητας, αλλά μέσα σε αποδεκτά όρια τοξικότητας, όσον αφορά στα υπόλοιπα ζωτικά όργανα. Με αυτόν τον τρόπο,  μπορεί να υπερκερασθεί η ανθεκτικότητα των κακοήθων κυττάρων, και ακολούθως με τη βοήθεια των επαναχορηγούμενων ΑΑΚ να επιτευχθεί η αποκατάσταση της αιμοποίησης. Τα αιμοποιητικά κύτταρα συλλέγονται από το αίμα, αλλά και τον ομφάλιο λώρο. Τα πλεονεκτήματα της προέλευσης του μοσχεύματος από το αίμα είναι πολλά, τα κυριότερα εκ των οποίων είναι απλούστερη διαδικασία συλλογής, ταχύτερη αποκατάσταση της αιμοποίησης και, κατ’ επέκταση, το βραχύτερο διάστημα της ενδονοσοκομειακής παραμονής του ασθενούς. Η κινητοποίηση και συλλογή των ΑΑΚ από το αίμα μπορεί να γίνει με τη χορήγηση αυξητικού παράγοντα των κοκκιοκυττάρων ή με το συνδυασμό χημειοθεραπείας και αυξητικού παράγοντα. Για τη διαδικασία της συλλογής των ΑΑΚ από το αίμα είναι απαραίτητη η επαρκής φλεβική παροχή, η οποία εξασφαλίζεται με την τοποθέτηση ειδικού κεντρικού φλεβικού καθετήρα. Η συλλογή των ΑΑΚ γίνεται με τη μέθοδο της λευκαφαίρεσης (συλλογή των μονοπύρηνων κυττάρων) σε μηχάνημα κυτταρικού διαχωρισμού συνεχούς ροής. Η διαδικασία διαρκεί περίπου 4 ώρες, ενώ τα ανεπιθύμητα συμβάντα είναι περιορισμένα και περιλαμβάνουν συνήθως κεφαλαλγία, καταβολή και αιμοδυναμικές διαταραχές. Ακολούθως, το μόσχευμα επεξεργάζεται, καταψύχεται σταδιακά (-80°C έως και -160°C), και στη συνέχεια τοποθετείται σε ειδικά δοχεία υγρού αζώτου. Εκεί μπορεί να φυλαχθεί επαόριστον, χωρίς απώλεια αριθμού ή λειτουργικότητας των ΑΑΚ.

Κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του ασθενούς που υποβάλλεται σε μεταμόσχευση, η υποστηρικτική του φροντίδα και η πολύ καλή σωματική υγιεινή αποτελούν βασικούς παράγοντες για την έκβαση της διαδικασίας. Ο ασθενής νοσηλεύεται σε ειδικά διαμορφωμένους θαλάμους, υπό τη στενή παρακολούθηση εξειδικευμένου προσωπικού.

Στην Κλινική μας διενεργούνται με απόλυτη επιτυχία μεταμοσχεύσεις αυτόλογων αιμοποιητικών κυττάρων. Η διαδικασία πραγματοποιείται σε ειδικά διαμορφωμένη Μονάδα νοσηλείας με φίλτρα (ΗΕPA) σύμφωνα με τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες.

Η Αιματολογική Κλινική του Ιατρικού Ψυχικού λειτουργεί υπό τη Διεύθυνση του Καθηγητού Γερασίμου Α. Πάγκαλη από το 2008. Καθημερινώς, δέχεται ασθενείς με λεμφώματα και λευχαιμίες όλων των τύπων, καθώς και όλων των αιματολογικών νόσων, και προχωρά στη διάγνωση και θεραπεία, έχοντας ως βασικό κριτήριο την εξατομικευμένη προσέγγιση του ασθενούς.

Ο καθηγητής Γεράσιµος Α. Πάγκαλης και τα στελέχη της Αιµατολογικής Κλινικής του Ιατρικού Ψυχικού.

Στην Αιματολογική Κλινική λειτουργεί Τακτικό Αιματολογικό Ιατρείο, Μονάδα Ημερήσιας Νοσηλείας (για ασθενείς που λαμβάνουν χημειοθεραπεία), Τμήμα Αυτόλογης Μεταμόσχευσης Αιμοποιητικών Κυττάρων καθώς και Τμήμα Πολυπαραμετρικής Κυτταρομετρίας Ροής (8 χρωμάτων), σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρωτόκολλα.

Το δυναμικό της ομάδας απαρτίζουν οι αιματολόγοι Μαρία Μοσχογιάννη, Σωτήριος Σαχανάς, Παντελής Τσιρκινίδης και Ευστάθιος Κουλιέρης, η Παθολόγος Ξανθή Γιακουμή, η τεχνολόγος Μαρία Γραβιά και η γραμματέας Χριστίνα Μαστρογιαννίδου.

Στην Αιματολογική Κλινική πραγματοποιούνται όλες οι εξετάσεις αιματολογικού ενδιαφέροντος όπως: τακτικός προληπτικός αιματολογικός έλεγχος, οστεομυελικές βιοψίες και μυελογράμματα (χωρίς ή με γενική αναισθησία, παρουσία αναισθησιολόγου στη μονάδα εντατικής θεραπείας), παρακεντήσεις λεμφαδένων -βλαβών και αξιολόγησή τους, εκτιμήσεις επιχρίσματος αίματος και μυελού των οστών, θεραπείες σύμφωνα με τις διεθνείς οδηγίες, αλλά και πρότυπες θεραπείες (πρωτόκολλα).