H εκπαίδευση τουαλέτας και οι διαταραχές ελέγχου των σφιγκτήρων στην παιδική ηλικία

Γράφει η Κάτια Σοφιανού, Παιδίατρος - Παιδο-αναπτυξιολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης του Παιδιατρικού Κέντρου

Η «εκπαίδευση» τουαλέτας (έλεγχος των σφιγκτήρων κύστης και ορθού)  είναι μια πολύ σημαντική στιγμή στη νηπιακή ηλικία. Σηματοδοτεί τη μετάβαση από τη βρεφική περίοδο στη νηπιακή ηλικία και αποτελεί αρχή της αυτονόμησης του παιδιού. Για να κατακτηθεί απαιτούνται οι ακόλουθες σημαντικές δεξιότητες:

• Κατάκτηση κινητικών δεξιοτήτων
• Κατάκτηση γλωσσικών δεξιοτήτων
• Νευροαισθητηριακές δεξιότητες
• Συναισθηματική ωριμότητα και αυτονόμηση

Οι δεξιότητες αυτές , ο χρόνος κατάκτησής τους και η αλληλεπίδραση μεταξύ τους φαίνονται παραστατικά στο ακόλουθο σχήμα.

Πώς γνωρίζουμε ότι το παιδί μας είναι έτοιμο για  την εκπαίδευση τουαλέτας;

• Παρουσιάζει μεγάλα διαστήματα με στεγνή πάνα.
• Δείχνει να ενοχλείται από τη βρεγμένη γεμάτη πάνα.
• Εκφράζει επιθυμία  για χρήση της τουαλέτας.
• Παρουσιάζει μίμηση συμπεριφοράς.
• Συνήθης ηλικία στη δυτική «κουλτούρα» 18-36 μηνών.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο χρόνος εκπαίδευσης μπορεί να επηρεαστεί από τις πολιτισμικές συνήθειες της οικογένειας και την κουλτούρα του κάθε λαού. Eπίσης τα κορίτσια μπορεί να κατακτήσουν τον έλεγχο των σφιγκτήρων 2-3 μήνες νωρίτερα.

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί μας στη διαδικασία εκπαίδευσης τουαλέτας;

Κάτι που πρέπει να έχουν υπόψη τους οι γονείς είναι ότι εκτός από τις  βιολογικές παραμέτρους ετοιμότητας υπάρχουν και η ψυχολογική παράμετρος στη διαδικασία της εκμάθησης χρήσης της τουαλέτας.

Οι γονείς θα ήταν καλό λίγο καιρό πριν την έναρξη της διαδικασίας να μιλήσουν για τη χρήση της τουαλέτας μέσα από κατάλληλο οπτικοακουστικό υλικό (βιβλία ή βίντεο).

Μέσα στην οικογένεια είναι πιθανόν το παιδί να δει μέλη της να χρησιμοποιούν την τουαλέτα.

Ο κατάλληλος εξοπλισμός για την εκπαίδευση περιλαμβάνει γιογιό ή στεφανάκι-κάθισμα λεκάνης.

Στη διάρκεια της ημέρας το παιδί πρέπει να λαμβάνει πολλά υγρά και τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες.
 

Ξεκινώντας την εκπαίδευση οι γονείς πρέπει να έχουν υπόψη τα εξής:

Ο χώρος της τουαλέτας ή το γιογιό θα πρέπει να είναι εύκολα προσβάσιμος στο παιδί.

Στη θέση της πάνας το παιδί θα πρέπει να φορά ένα εσώρουχο για να αντιλαμβάνεται ότι βρέχεται.

Τα ρούχα που θα φορά το παιδί θα πρέπει να είναι άνετα και εύκολο να αφαιρεθούν.

Η χρήση της τουαλέτα θα πρέπει να ενταχθεί μέσα στη ρουτίνα του παιδιού. Π.χ χρήση αμέσως μετά την αφύπνιση, μισή ώρα μετά το φαγητό και στην εναλλαγή δραστηριοτήτων. Το παιδί μπορεί να ενθαρρύνεται στη χρήση της τουαλέτας χωρίς πίεση.

Αν μετά από 3-5’ δεν έχει αποτέλεσμα η χρήση, το παιδί θα πρέπει να σηκώνεται και να έχει θετικά σχόλια μετά την προσπάθεια.

Τα οποιαδήποτε «ατυχήματα» πρέπει να αντιμετωπίζονται με κατανόηση και σε καμία περίπτωση με επίπληξη προς το παιδί.

Τι προβλήματα μπορεί να προκύψουν στη διαδικασία εκπαίδευσης τουαλέτας;

• Οι «παλινδρομήσεις» στη διάρκεια της εκπαίδευσης είναι αρκετά συχνό φαινόμενο. Πρέπει να αντιμετωπίζονται από τους γονείς με κατανόηση, υπομονή και ενθάρρυνση
• Καλό είναι να αποφεύγεται  η εκπαίδευση όταν υπάρχουν στρεσογόνα γεγονότα και μεγάλες αλλαγές στη ζωή του παιδιού (π.χ. αλλαγή σπιτιού, γέννηση μικρότερου αδερφού).
• Καλό είναι επίσης να αποφεύγεται η  βεβιασμένη εκπαίδευση , γιατί το  παιδί μπορεί να μην είναι έτοιμο, όταν οι γονείς σχεδιάζουν την έναρξη της διαδικασίας.

Σε κάθε περίπτωση οτιδήποτε προβληματίζει του γονείς πρέπει να συζητείται με τον παιδίατρο. Τέτοια ζητήματα μπορεί να είναι :

• Χρόνια δυσκοιλιότητα που μπορεί να συνδυάζεται με ακούσια διαφυγή κοπράνων (εγκόπριση)
• Ενούρηση  που χαρακτηρίζεται από επεισόδια ακούσια απώλειας ούρων  τη νύχτα τουλάχιστο 2 φορές το μήνα σε παιδιά > 5ετών. Θα πρέπει να υπάρχει έλεγχος στη διάρκεια της νύχτας και να μην υφίσταται κάποιο οργανικό πρόβλημα.
• Άρνηση για χρήση τουαλέτας.

Η αντιμετώπιση ζητημάτων εκπαίδευσης τουαλέτας είναι πιο αποτελεσματική με τη διεπιστημονική προσέγγιση.

• Η προσέγγιση θα πρέπει να γίνεται με διακριτικότητα, κατανόηση ενσυναίσθηση και ειλικρίνεια.
• Σημαντικός στόχος είναι η απενοχοποίηση τυχόν ζητημάτων στη διαδικασία.
• Σε περίπτωση εμφάνισης δυσκοιλιότητας, εγκόπρισης, ενούρισης είναι σημαντικό να εξηγηθεί η αιτία του προβλήματος και στους γονείς και στο παιδί.
• Είναι σημαντικό να γίνει συνδυασμός φαρμακευτικής αγωγής, ψυχολογικής παρέμβασης για γονείς και παιδί
• Θα πρέπει να βοηθηθεί η οικογένεια ως προς την υιοθέτηση νέων συνηθειών «τουαλέτας»,

Πάνω από όλα σημαντικό ρόλο έχει η ανταμοιβή, η θετική στάση όλων των μερών και η ενθάρρυνση.