Αιφνίδιος Θάνατος σε αθλητές

Γράφει ο Δημήτριος Τσιαχρής, Καρδιολόγος – Επεμβατικός Ηλεκτροφυσιολόγος Διευθυντής Εργαστηρίου Βηματοδότησης  και Ηλεκτροφυσιολογίας στο  Πρότυπο Κέντρο Καρδιάς και Αγγείων του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών

Ο αιφνίδιος θάνατος ενός αθλητή κατά τη διάρκεια του αγώνα ή της προπόνησης, παρότι σπάνιος,  αποτελεί πάντα ένα τραγικό γεγονός που σοκάρει τις κοινωνίες και αντιπαρέρχεται την αντίληψη της άσκησης ως παράγοντα καλής υγείας.

Είναι δεδομένο ότι η τακτική άσκηση προλαμβάνει, πρωτογένως και δευτερογενώς, τις καρδιαγγειακές παθήσεις, σε σπάνιες όμως περιπτώσεις, συνδέεται άρρηκτα με τον αιφνίδιο θάνατο λόγω άγνωστων υποκείμενων καρδιακών νοσημάτων. Είναι επίσης δεδομένο ότι τα περισσότερα από αυτά τα συμβάντα μπορούν να προληφθούν με τακτικό προαθλητικό έλεγχο.

Στους αθλητές ηλικίας <35 ετών η συχνότητα αιφνίδιου καρδιακού θανάτου ανέρχεται σε 1 ανά 100.000 ετησίως. Το υποκείμενο νόσημα αποτελεί αδιάγνωστη κληρονομική ή συγγενή καρδιοπάθεια του οποίου η πρώτη εκδήλωση είναι ο ίδιος ο αιφνίδιος θάνατος, λόγω κακοήθων κοιλιακών αρρυθμιών που πυροδοτούνται από την άσκηση. Ο κίνδυνος αιφνιδίου θανάτου είναι 3 φορές μεγαλύτερος στους αθλητές σε σχέση με αυτούς που δεν αθλούνται, επειδή ακριβώς η άσκηση λειτουργεί πυροδοτικά. Στο 90% των περιπτώσεων ο αιφνίδιος θάνατος εμφανίζεται σε άντρες αθλητές, ενώ, τα αγωνίσματα στα οποία συμβαίνουν οι περισσότεροι θάνατοι είναι οι δρόμοι μεγάλων αποστάσεων, το ποδόσφαιρο, το μπάσκετ, η κολύμβηση ( ιδιαίτερα σε χαμηλή θερμοκρασία ), το jogging, το squash, το τέννις κτλ.

Βασική αιτία αιφνίδιου θανάτου

Κύρια αιτία αιφνίδιου θανάτου στους αθλητές <35 ετών, στο 40-50% των περιπτώσεων, αποτελεί η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια που αφορά σε εκσεσημασμένη υπερτροφία της αριστεράς κοιλίας και εμφανίζεται, κυρίως, σε αθλητές του μπάσκετ και του ποδοσφαίρου, κυρίως επειδή η συμμετοχή σε αυτά τα αθλήματα είναι μεγάλη. Η αρρυθμιογόνος μυοκαρδιοπάθεια της δεξιάς κοιλίας, στην οποία το μυοκάρδιο της δεξιάς κοιλίας αντικαθίσταται από ινολιπώδη ιστό, είναι αρκετά συχνή στη Μεσόγειο και ειδικά στην Ιταλία (2^η αιτία μετά την υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια) και οφείλεται σε ειδικό γενετικό υπόστρωμα των πληθυσμών αυτών.

Αυτό που είναι αξιοσημείωτο είναι ότι ο υποχρεωτικός προαθλητικός καρδιολογικός ελέγχος εφαρμόζεται στην Ιταλία από τη δεκαετία του 1980 έχοντας συμβάλλει στην δραματική μείωση των περιστατικών αιφνιδίου θανάτου, έως και 90%, αφού ανευρίσκονται έγκαιρα οι υποκείμενες καρδιακές παθήσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι μόλις από έτους κατέστη υποχρεωτικός ο προαθλητικός καρδιολογικός ελέγχος στην Ελλάδα, ανεξαρτήτως ηλικίας, όχι μόνο σε αυτούς <35 ετών. Όντως τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί σημαντική αύξηση στη συμμετοχή ερασιτεχνών ενηλίκων αθλητών >35 ετών σε αγωνίσματα αντοχής, όπως είναι ο μαραθώνιος δρόμος, η ποδηλασία, το τρίαθλο κτλ. Η συχνότητα αιφνίδιου καρδιακού θανάτου είναι μεγαλύτερη στους ασκούμενους >35 ετών (1 ανά 80.000 άτομα) και η στεφανιαία νόσος είναι πιο συχνή σε σύγκριση με την υπερτοφική μυοκαρδιοπάθεια ως υποκείμενο νόσημα.

Ο προαγωνιστικός καρδιολογικός έλεγχος πραγματοποιείται στην αρχή της αθλητικής δραστηριότητας, συνηθέστερα στα 12 έτη, και πρέπει να επαναλαμβάνεται τουλάχιστον κάθε δύο χρόνια για την έγκαιρη ταυτοποίηση της εξέλιξης τυχόν καρδιακών παθήσεων.

Οικογενειακό ιστορικό

Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δίνεται στο οικογενειακό ιστορικό αιφνιδίου θανάτου το οποίο θεωρείται θετικό όταν υπάρχει στην οικογένεια:

1. Συμβάν αιφνίδιου θανάτου.
2. Προηγούμενο μυοκαρδιοπάθειας, ηλεκτρικών νοσημάτων, στεφανιαίας νόσου (σε ηλικία <55 ετών για άντρες και <65 ετών για γυναίκες).
3. Προηγούμενο άλλης καρδιαγγειακής πάθησης που προκαλεί ανικανότητα άθλησης.

Εξετάσεις

Το ηλεκτροκαρδιογράφημα ηρεμίας 12 απαγωγών πρέπει να διερευνάται όχι μόνο για υποκείμενη μυοκαρδιοπάθεια αλλά και για την ύπαρξη ηλεκτρικών νοσημάτων, όπως το σύνδρομο μακρού QT και το σύνδρομο Brugada. Όπου υπάρχουν ευρήματα από το ηλεκτροκαρδιογράφημα πρέπει να διενεργείται υπερηχοκαρδιογράφημα, από καρδιολόγο με γνώση των φυσιολογικών προσαρμογών που εμφανίζει μια καρδιά αθλητή, ώστε να αποφεύγονται άσκοποι φόβοι και περιττές εξετάσεις από ευρήματα αναμενόμενα σε αθλητές.

Στους αθλητές ηλίκας άνω των 35 ετών πρέπει να αναζητούνται συμπτώματα καρδιακής ισχαιμίας και συνίσταται δοκιμασία κόπωσης σε άτομα που εκτιμάται πως έχουν υψηλή πιθανότητα αθηροσκλήρυνσης. Σε ειδικές περιπτώσεις (1-2%) συνιστάται παραπομπή σε ειδικό κέντρο όπου θα πραγματοποιηθεί η περαιτέρω εκτίμηση του αθλητή και ο απαραίτητος σε κάθε περίπτωση γενετικός έλεγχος.