Ποιος πόνος στην κοιλιά είναι ύποπτος στα παιδιά;

Γράφει ο Νίκος Μπαλτογιάννης, Παιδοχειρουργός, Διευθυντής Παιδοχειρουργικού Τμήματος, Παιδιατρικό Κέντρο Αθηνών 

Το κοιλιακό άλγος στα παιδιά είναι ένα κοινό σύμπτωμα, το οποίο αντιπροσωπεύει περίπου το 5% όλων των επισκέψεων στα ΕΙ ιατρεία των νοσοκομείων. Στην παιδιατρική, ο συχνότερος κοιλιακός πόνος δεν είναι χειρουργικής αιτιολογίας, καθώς μόνο το 1% των παιδιών που προσέρχονται στα εξωτερικά ιατρεία,  θα χρειαστεί χειρουργική επέμβαση. Ωστόσο, πρόκειται για μία κατάσταση, που προκαλεί άγχος στους γονείς και αποτελεί δυσάρεστη συναισθηματική εμπειρία για τους ίδιους αλλά και για το παιδί τους.            

Ο πόνος στην κοιλιά στα παιδιά μπορεί να προκληθεί από ένα ευρύ φάσμα χειρουργικών και μη παθήσεων. Μπορεί να προέρχεται τόσο από σχετικά καλοήθεις διαδικασίες, όσο και από οξείες καταστάσεις, που απαιτούν άμεση αντιμετώπιση. Σημειώνεται ότι συνήθως τα κλινικά σημεία είναι μη ειδικά και τα παιδιά δεν έχουν την ικανότητα να εξηγήσουν την κατάστασή τους.                

Ποιο κοιλιακό άλγος θα θεωρήσουμε ύποπτο στα παιδιά, το οποίο υποκρύπτει την ύπαρξη ή έναρξη σοβαρής χειρουργικής νόσου;

   Να υπογραμμίσουμε ότι τα κοιλιακά άλγη δεν αξιολογούνται από μόνα τους, αλλά χαρακτηρίζονται με βάση το ιστορικό έναρξής τους, το χαρακτήρα και τα συνοδά συμπτώματά τους. Έτσι λοιπόν, σε αιφνίδια έναρξη πόνου, εντοπισμένος αρχικά στο υπογάστριο και στη συνέχεια στο όσχεο, μπορούμε να υποψιαστούμε συστροφή όρχεως ή ωοθήκης, ενώ, με παρουσία χολώδους εμέτου, η κατάσταση είναι πιο σοβαρή και μία πιθανή αιτία είναι η απόφραξη του εντέρου. Οι καταστάσεις αυτές είναι επείγουσες και απαιτούν χειρουργική εκτίμηση. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η παρουσία ωχρότητας και λήθαργου, κατά τη διάρκεια επεισοδίων κοιλιακού πόνου, σε περίπτωση εγκολεασμού του εντέρου. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, πόσο μεγάλη σημασία έχουν τα συνοδά συμπτώματα για τη λήψη αποφάσεων, τόσο από τον παιδίατρο όσο και από τους γονείς. Γίνεται αντιληπτό ότι μόνο από το ιστορικό του άλγους δε θα τεθεί διάγνωση, αλλά υποψία, η οποία σε συνδυασμό με την κλινική εξέταση, και όπου απαιτηθεί επιπρόσθετα ο απεικονιστικός έλεγχος, θα οδηγήσουν στη διάγνωση.                   

   Ερχόμενοι στις παθήσεις που χαρακτηρίζονται από κοιλιακό άλγος, η σκωληκοειδίτιδα αποτελεί την πιο κοινή και συχνή αιτία κοιλιακού πόνου στα παιδιά. Την υποψιαζόμαστε, όταν το παιδί παρουσιάζει πόνο στο δεξιό κάτω τεταρτημόριο της κοιλιάς, σε συνδυασμό με πυρέτιο, ανορεξία και/ή έμετο. Να τονίσουμε ότι ο πόνος στη σκωληκοειδίτιδα, αρχικά, εντοπίζεται περιομφαλικά και στη συνέχεια μετατοπίζεται χαμηλά δεξιά και ότι τα συμπτώματα στη σκωληκοειδίτιδα διαφοροποιούνται με την ηλικία του παιδιού.    

  Η συστροφή των ωοθηκών, άλλη μία οξεία κατάσταση, μπορεί να συμβεί σε όλες τις ηλικίες, αλλά σπανιότερα στην εφηβική ηλικία, γεγονός, που συχνά οδηγεί σε καθυστέρηση στη διάγνωση. Στις έφηβες, η συστροφή των ωοθηκών συχνά σχετίζεται με την παρουσία κύστης, η οποία αποτελεί παράγοντα συστροφής, λόγω του βάρους και του μεγέθους της κύστης. Τα κορίτσια με συστροφή των ωοθηκών παρουσιάζουν οξύ κοιλιακό άλγος στο υπογάστριο, διαλείπουσα ναυτία και έμετο. Ο πόνος μπορεί να είναι είτε σταθερός είτε κολικοειδής, ανάλογα με το αν η ωοθήκη συστρέφεται ή όχι. Η όλη εικόνα προσομοιάζει τη σκωληκοειδίτιδα, επειδή ο πόνος εμφανίζεται συχνά στην περιοχή του δεξιού λαγονίου βόθρου, αλλά με μία  βασική διαφορά, ο πόνος στη σκωληκοειδίτιδα, αρχικά, εντοπίζεται, πέριξ του ομφαλού και στη συνέχεια χαμηλά δεξιά.               

  Για κοιλιακό άλγος, επίσης, παραπονιούνται τα παιδιά στις καταστάσεις, όπου υπάρχει απόφραξη (ατελή ή τέλεια) από συστροφή του λεπτού ή/και του παχέος εντέρου. Η πρωταρχική ανησυχία μας είναι η εμφάνιση συστροφής ή αναδίπλωσης, που προκαλεί απόφραξη ή και νέκρωση τμήματος του εντέρου. Η συστροφή εκλύεται από τις κινήσεις του σώματος, την έντονη προσπάθεια, τις μη φυσιολογικές περισταλτικές κινήσεις ή τη διάταση του εντέρου. Το έντερο αναδιπλώνεται, προκαλώντας πόνο, διατείνεται εξαιτίας της πίεσης και το παιδί κάνει εμέτους.               

  Συχνή πάθηση, που παρουσιάζεται, επίσης, με κοιλιακό άλγος, είναι ο εγκολεασμός του εντέρου. Ο εγκολεασμός, μία παθολογική κατάσταση, κατά την οποία δημιουργείται τηλεσκοπική εγκόλπωση κεντρικού τμήματος εντέρου, εντός περιφερικού τμήματος. Ο μικρός ασθενής είναι ένα υγιές παιδί, που ξαφνικά αρχίζει να κλαίει και να διπλώνεται, λόγω του άλγους, το οποίο εμφανίζεται με επεισόδια, που διαρκούν περίπου 1 λεπτό και εναλλάσσονται με διαλείμματα εμφανούς ηρεμίας. Ο αντανακλαστικός έμετος αποτελεί πρώιμο σημείο, αλλά ο έμετος, λόγω εντερικής απόφραξης εμφανίζεται καθυστερημένα.

  Άλλο κοινό πρόβλημα στα παιδιά είναι η δυσκοιλιότητα. Τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν μειωμένη συχνότητα των κενώσεων (με διαστήματα αρκετών ημερών μεταξύ των κενώσεων), σκληρά, στεγνά κόπρανα και δυσκολία στο να προωθήσουν τα κόπρανα από το ορθό προς τα έξω. Η κατάσταση αυτή προκαλεί πόνο κατά τη διάρκεια των κενώσεων, φούσκωμα στην κοιλιακή χώρα, κράμπες και σε χρόνια βάση εμφάνιση μικρών υδαρών κοπράνων στα εσώρουχά του από υπερπλήρωση του παχέος εντέρου. 

  Τέλος, υπάρχει και μία μεγάλη μερίδα παιδιών, που υποφέρει από υποτροπιάζοντα μη ειδικά κοιλιακά άλγη, χωρίς την ύπαρξη οργανικής αιτιολογίας. Αυτά τα παιδιά, αν και αντιμετωπίζονται σε νοσοκομειακό περιβάλλον, εξέρχονται, χωρίς τεκμηριωμένη διάγνωση. Την εικόνα αυτή εμφανίζει το 10-15% των παιδιών και την ονομάζουμε λειτουργικό κοιλιακό άλγος. Η δυσκοιλιότητα αποτελεί παράγοντα, που συμβάλλει σημαντικά, αλλά πολλές φορές υπερβάλλουμε με το να χαρακτηρίζουμε όλα τα παιδιά δυσκοίλια. Οι ψυχογενείς παράγοντες (π.χ. οικογένεια, σχολικά θέματα) πρέπει να εξεταστούν, επίσης, κατά περίπτωση. Η παρακολούθηση είναι σημαντική και η παραπομπή σε ειδικούς κρίνεται σκόπιμη.